sarper arıkan tarafından tarihinde gönderildi
1.GİRİŞ
Teknolojik gelişmeler ışığında birçok yenilik hayatımıza girmiştir. Özellikle bilgisayar sistemlerinin hızla donanım ve yazılım boyutunda çeşitlenmesi
her birey için farklı kullanım deneyimleri kazandırmıştır. Son birkaç yıl değerlendirildiğinde sistem arayüzlerinin değişimi gerçekleşmiş ve bunun sonucunda
alışılagelen cihazların yerini dokunmatik cihazlar almıştır.
Günümüze kadar gelen süreçte hayatımıza giren dokunmatik teknolojisi büyük ölçüde mobilite kazanmış ve her kesim bireye hitap eder duruma gelmiştir.
Bilişim sistemlerinin her bireye hitap edebilecek noktaya gelmesi ise en çok engelli bireylerin hayatını kolaylaştırmıştır. Her engel grubunun kullanabileceği
sistemlerin geliştirildiği veya mevcut sistemlerin uyumlaştırıldığı gözlemlenmiştir.
İşte tüm bu değişim ve gelişim süreçlerinde teknolojiye en fazla ihtiyaç duyan engel grubu olarak görme engelli kesiminin yeni bir kullanım anlayışına
sahip olmaya başladıklarını dile getirmem yanlış olmayacaktır.
Yazı içerisinde okuyacağınız anlatımda dokunmatik teknolojinin görme engelli yardımcı teknolojiler labaratuvarlarında nasıl yer bulabileceği ve eğitiminin
nasıl yapılabileceğine ilişkin içerikler bulabileceksiniz.
2.GÜNÜMÜZ GÖRME ENGELLİ YARDIMCI TEKNOLOJİ BİRİMLERİ
2.1.Sahip oldukları donanımsal niteliklerine göre
Kamu veya özel girişimlerle oluşturulan görme engelli yardımcı teknolojilere sahip birimlerin donanımsal çözümleri aşağıdaki gibidir.
a.Az gören engel grubu için el veya masaüstü büyüteçleri.
b.Total görme engelliler için ekran okuyucu yazılımlı kitap tarama ve okuma cihazları, insan sesi entegre edilmiş kabartma donanımlar.
2.2.Sahip oldukları yazılımsal niteliklerine göre
Görme engelli birimlerinin içerisinde yer bulan yazılımsal çözümler ise şöyledir.
a.Ekran okuma yazılımları.
b.Birçok dilde sentezliyici yazılım.
c.Erişilebilir elektronik kitap oluşturma ve okuma yazılımları.
3.DOKUNMATİK ÇÖZÜMLERİN KULLANIMI(I-PAD TABLET PC ÖRNEĞİ)
3.1.Görme engelliler için dokunmatik arayüz deneyimi
Görme engelli bireylerin dokunmatik sistemlerle buluşması ilk olarak cep telefonları için gelen yazılımsal çözümlerle gerçekleşmiştir. Mobil telefonlar
üzerinde aşağıdaki işletim sistemleriyle çalışacak şekilde tasarlanan bu yazılımlar görme engelli bireylerin kolayca mobil cihazları kullanabilmelerine
imkan tanımıştır.
Bu sebeple görme engelli kullanıcılar için üretilen özel yazılımlar üç platformda hayat bulmaktadır.
a.symbian platformu(Nuance TalksCode Factory Mobile speak).
b.Windows mobile platformu(Code Factory Mobile speak).
c.IOS platformu(Voice over).
İkinci sistemler ise hibrit bilgisayarlardır. Hibrit bilgisayar kavramını biraz açıklamak gerekirse, aynı anda hem dokunma arayüzüyle hem de fiziksel
giriş yöntemini birlikte barındıran cihazlar olarak isimlendirebiliriz. Bu bilgisayarlar aynı anda tablet bilgisayar şeklinde kullanılabilecekleri gibi,
standart dizüstü bilgisayar olarakda kullanılabilmektedir.
Hibrit sistem olarak ifade edilen bilgisayarlar günümüzde aşağıdaki özelliklerle karşımıza çıkabilmektedir.
a.Üçüncü nesil işlemci teknolojileri.
b.SSD sabit disk teknolojileri.
c.Bütünleşik veya bağımsız ekran kart desteği.
d.Ayrılabilen, kayabilen veya arkaya doğru yatan ekranlara sahip olmaları.
e.Yeni bellek teknolojileri.
f.Microsoft Windows 8 işletim sistemli olmaları başlıca taşıdıkları özelliklerdir.
Görme engelli bireylerin hibrit sistemlere erişimleri konusunda ise görme engelli yardımcı teknolojileri üreten firmaların yazılımsal çözümleri karşımıza
çıkmaktadır. Özellikle Windows 8 arayüzüyle uyumlu çeşitli dokunmatik hareketleri destekleyen ekran okuyucu yazılımlar geliştirilmiştir. Bu yazılımlar;
a.Job Access With Speech 14.
b.Window-eyes 8.0.
c.Non Vision Desktop Access(açık kaynak kodlu yazılım).
Bütün bu yazılımlar çeşitli parmak hareketleriyle görme engelli bireyin bilgisayarı kullanabilmelerine imkan tanımaktadır.
3.2.Dokunmatik arayüze sahip I-Pad tablet bilgisayarlar
Görme engelli yardımcı teknolojilerin içerisinde değerlendirebileceğimiz dokunmatik arayüze sahip olan ve farklı bir kullanım deneyimi sunan I-Pad tablet
bilgisayarlar görme engelli bireylerin hayatında yer bulmaya başlamıştır. Apple firmasının engelli kullanıcılar için geliştirdiği erişilebilirlik özellikleri
arasında yer alan voice-over ekran okuma sistemi, görme engelli bireylerin etkin bir biçimde dokunmatik arayüzle bir tablet bilgisayarı kullanabilmelerinin
mümkün olduğunu göstermiştir.
I-Pad tablet bilgisayarlar genel olarak bazı parmak hareketleriyle erişime imkan tanıyan özel bir modla çalışabiliyor olması görme engelliler açısından
kullanım kolaylığı sağlamıştır.
IOS işletim sistemiyle gelen tablet bilgisayarlarla aşağıdaki işlemler görme engelli bireylerce kolayca yapılabilmektedir.Bunlara yer verecek olursak;
1.Ana ekran ve sonraki ekranlarda dolaşma ve ekranlarda yer alan uygulamaları çalıştırma.
2.Ana ekranlarda ve sonraki ekranlarda yer alan uygulamaları kaldırma, aynı türden uygulamaları veya farklı uygulamaları bir klasör içerisinde toplayabilme,
uygulamaların yerini değiştirebilme.
3.Ana ekranda yer alan çekim gücü seviyesi, bağlı olduğu kablosuz ağ seviyesi, saat ve şarj düzeyi gibi bilgileri dinleyebilme.
4.Cihaz üzerine kurulu uygulamalardan gelen bildirimleri bildirim çubuğundan sesli dinleyebilme.
5.Multimedia uygulamaları çalıştırabilme.
6.Metin düzenleme işlemlerini yapabilme.
7.Dokunmatik ekran klavyesi kullanarak metin girişi yapabilme.
8.Dahili tarayıcısı ile internet işlemlerini yapabilme.
9.Sosyal platformlara erişebilme.
10.Yer bulma teknolojisinden faydalanabilme.
11.Uygulama indirip kurabilme.
12.Epub(elektronik yayınlanan kitap) ve pdf(kişisel doküman dosyası) formattaki kitapları okuyabilme, istenilen sayfaya gidebilme ve sayfa üzerinde yerimi
koyabilme.
13.Herhangi bir söz diziliminde karakter-karakter,sözcük-sözcük, başlık-başlık gibi okuma komutlarıyla erişebilme.
14.İnternet kullanımında form alanlarına, alıntı bloklarına, başlıklara, liste öğlerine, düğmelere, ziyaret edilmiş ve edilmemiş bağlantılara, sayfa içerisindeki
bağlantılara ve metin alanları gibi bir web sayfasını oluşturan öğelere hızlıca erişebilme.
15.Cihaz içerisinde yer alan özel ayarları yapabilme ve cihazı kişiseleştirebilme.
16.Fotoğraf çekebilme ve fotoğraf karesine giren yüzlerin konumunu ve boyutunu dinleyebilme.
17.Fotoğraf üzerinde çeşitli oynamalar yapabilme.
18.Üçüncü parti uygulamaları kullanabilme gibi başlıca işlemler gerçekleştirebilinmektedir.
Yukarıda sayılan bu işlemlerin yapılabilmesi için bazı temel parmak hareketleri voice-over ile tanımlanmıştır. Ancak bu dokunma hareketleri voice-over
aktifken uygulanabilmektedir. Başlıca I-Pad tablet PC için voice-over hareketleri şöyledir;
1.Tek parmakla dokunma-parmağınızın altındaki öğe seçilir.
2.Parmağınızı sağ itme-bir sonraki öğeye gidilir.
3.Sola itme-önceki öğye gidilir.
4.Tek parmağı yukarı itme-seçici kullanılarak önceki öğye gidilir.
5.Tek parmağı aşağı itme-seçici kullanılarak bir sonraki öğeye gidilir.
6.Tek parmakla çift dokunma-parmağınızın altındaki öğe aktifleştirilir.
7.Tek parmak ekrandayken bir başka parmakla dokunma-tek parmak altındaki öğeyi aktifleştirir.
8.Bir parmak ekranda basılıyken saat yönünde bir başka parmakla yarım daire çizme-seçici modu aktifleştirir. Seçici modda çeşitli hızlı ayarlar yapılabilmektedir.(noktalama
düzeyi, okuma seçenekleri vb.)
9.İki parmakla tek dokunma-konuşmayı duraklatır veya sürdürür.
10.İki parmakla çift dokunma-o anki eylemi sürdürür veya duraklatır. (Müzik çalma, video oynatma veya kaydetme vb.)
11.İki parmakla aşağı itme-seçili öğeden itibaren sayfayı seslendirir.
12.İki parmakla yukarı itme-baştan başlayarak sayfayı seslendirir.
13.İki parmağı kıstırıp/açma-o anki metin içeriğini seçer.
14.İki parmağın kıstırılması-o anki seçilmiş metin içeriğinin seçimini kaldırır.
15.Üç parmakla tek dokunma-görüntülenen sayfa numarasını ve satırları seslendirir.
16.Üç parmakla çift dokunma-konuşmayı aktifleştirir veya kapatır.
17.Üç parmakla üç kez dokunma-ekranın görüntüsünü açar veya kapatır.
18.Üç parmakla aşağı itme-bir sayfa yukarı kaydırır.
19.Üç parmakla yukarı itme-bir sayfa aşağı kaydırır.
20.Dört parmakla ekranın üstüne bir kez dokunma-İlk öğeye erişim.
21.Dört parmakla ekranın altına dokunma-son öğye erişim.
22.Üç parmakla sağa itme-bir sayfa sola kaydırma.
23.Üç parmakla sola kaydırma-bir sayfa sağa kaydırma.
Daha ayrıntılı bilgi için I-pad klavuzundan destek alınabilir.
4.GÖRME ENGELLİ YARDIMCI TEKNOLOJİ BİRİMLERİNDE I-PAD DENEYİMİ VE EĞİTİMİ
Günümüzde kamu veya özel birimlerde görme engelli yardımcı teknolojileri bünyesinde barındıran birimlerin oluşturulduğu ve oluşturulmaya çalışıldığını
söylemiştik. Görme engelli bir bireyin teknik birçok ihtiyacını karşılamayı hedefleyen birimler ekran okuyucu yazılımlı bilgisayarlar, sentezliyici yazılım
entegreli kitap tarama ve okuma cihazları, kabartma cihazlar ve azgören bireyler için taşınabilir veya taşınamaz büyütme sistemlerinden oluşmaktadır.
Teknolojinin ilerlemesiyle yukarıda sayılan özel üretilmiş veya sonradan görme engelli bireylerin kullanımına uyumlaştırılmış sistemlere ek olarak yeni
bir donanımında yer bulabileceğini ifade edebiliriz.
Sistemin tamamen dokunmatik arayüze sahip olması ilk bakışta görme engelli birimlerden faydalanan veya faydalanacak olan kişileri endişelendirsede eğitimi
verildiği taktirde görme engelli bireylerce cihaza hakimiyet sağlanabilmektedir.
4.1.Dokunmatik arayüz eğitimi(I-Pad)
Dokunmatik giriş yöntemine sahip ve içerisinde voice-over ekran okuyucu yazılımla gelen I-Pad bilgisayarların eğitimi aşağıdaki hiyerarşiyle verildiği
taktirde görme engellilerce sisteme hakimiyet sağlanabilinir.Buna bağlı olarak eğitimin aşamalarını kısaca maddeleyerek açıklayalım.
a.)Dokunmatik arayüzün görme engelli bireye algılatılması süreci: Bu aşamada görme engelli bireye cihazın ne kadarlık alanı dokunmatik girişi desteklediği
ve tablet bilgisayarın genel yapısının anlatıldığı süreç olarak ifade edebiliriz.
Sistemi anlatan kişi öncelikli olarak cihazı görme engelli bireye verir ve sistemi çalıştırmadan cihazın genel fiziksel ve dokunsal özelliklerini kavrayabilmesini
sağlar.
b.)Dokunmatik hareketlerin anlatılması ve temel hareketlerin uygulamalı anlatımı: İkinci aşamada sistem açılır ve temel parmak hareketleri uygulamalı gösterilir.Böylece
dokunmatik giriş yöntemiyle basit işlemlerin yapılması sağlanır.
Yazı içerisinde örnek sistem olarak ele aldığımız I-Pad bilgisayarlar için dokunmatik giriş yönteminin eğitimi şu şekildedir.
*Tek parmak eğitimleri.
*İki parmak eğitimleri.
*Üç ve dört parmak hareketleri.
*Seçici modun kullanılması.
*Erişilebilirlik ayarlarının özelleştirilmesi.
*Ana ekran ve durum bölümlerinin dokunma yoluyla uygulamalı anlatılması.
*Ana ekran ve diğer ekranlar arasında geçiş uygulamalarının yapılması.
*Ekranlarda kurulu uygulamaların yerini değiştirme, uygulamaların üst üste getirilmesiyle yeni klasör oluşturulması.
*Dokunmatik metin giriş yöntemlerinin anlatılması ve uygulatılması.
*Uygulama arama, kurma, kaldırma işlemlerinin gösterilmesi.
*Arka planda çalışan programları geri çağırma ve çalışan programları temizleme uygulamalarının yapılması.
*İnternete erişimin ve hızlı dolaşım yöntemlerinin dokunsal olarak anlatılması.
*E-posta uygulamalarının anlatılması.
*Elektronik kitap uygulamalarının anlatılması ve e-kitap üzerinde hızlı dolaşım yöntemlerinin gösterilmesi.
Bu süreçte ancak temel düzeyde I-Pad ile dokunmatik giriş yöntemlerinin eğitimi yukarıdaki aşamalarla uygulanabilir.
5.SONUÇ
Genel olarak tablet sistemlerle görme engelli bireylerin günlük yaşamları, eğitimleri ve ekonomik hayatları dahada kolaylaşacaktır. Zaman içerisinde birimlerde
yer bulacağını düşündüğüm tablet sistemlerle günümüz yardımcı teknolojilerle ilgili verilen eğitimlere farklı bir boyut oluşacaktır.Bu sayede görme engelli
teknoloji labaratuvarlarından faydalanan görme engelli bireyler dahada fonksiyonellik kazanacaklardır.Benzer örnekleri üniversite olarak Akdeniz Üniversitesi
Görme engelliler biriminde uygulamaktayız ayrıca M.I.T (Massachusetts Teknoloji Enstitüsü) ATIC(Yardımcı teknolojiler Bilgi Merkezi) web sitesindede örnek
alınabilinir.
1 Yorum
Tebrikler
Ömer Yeşiltaş tarafından tarihinde gönderildi